Het Walburgisplein is een van de eerste stukken van Arnhem waar tijdens de wederopbouw weer een gesloten geheel ontstond. Er werd niet gereconstrueerd, want de situatie werd radicaal anders dan voor de verwoesting. Het werd een dorps hofje rond de kerk dat sterk contrasteert met de rest van de naoorlogse binnenstad. Heel sterk zelfs: Het is namelijk het enige gedeelte waar je het woord ‘knus’ aan zou kunnen hangen.

De Walburguskerk is uniek. Het 14^e eeuwse gebouw bezit een voor Nederland uniek dubbel torenfront. Ondanks die ouderdom en uniciteit is de huidige Walburgis echter grotendeels een product van de jaren ’50. Dat zie je niet alleen aan materiaalgebruik en de details, maar vooral aan de torens. Die zijn anders dan voor de oorlog. Daarmee werd de originele, asymmetrische situatie hersteld die was ontstaan na een dubieuze restauratie in 1854.

Restauratie Walburgiskerk-1947-1954. Bron: Beeldbank Gelders Archief

Jammer dat die visie niet werd doorgezet naar de rest van de kerk. Die bezat een voor Nederland unieke vlakke koorsluiting die bij diezelfde restauratie werd vervangen door en priesterkoor. Er werd na de verwoesting niet gekozen voor reconstructie, maar voor de bouw van een nieuw koor. Ruimte ging destijds in de kerk klaarblijkelijk voor kunsthistorische betekenis. Een gemiste kans. En gezien het aantal kerkbezoekers ook een dure misrekening. Misschien brengt de huidige gasrekening de beheerder ooit tot inkeer.

De naaste omgeving werd (in 1949- nog voor de ingebruikneming van de kerk!) getransformeerd tot een geïdealiseerd katholiek eiland in een woelige wereld. In kneuterige Delftse-school vormen werd de basiliek omgeven door kleine woningen, een pastorie en een tenslotte een bejaardentehuis.  De traditioneel vormgegeven huisjes zijn klein en sluiten op Anton-Pieck achtige wijze aan bij de kerkmuren. Grote lege vignetten vertellen een verhaal dat er niet is. En er nooit was.

De wat groter opgezette pastorie getuigt van dezelfde sobere baksteenbouw, maar bezit een veranda waar met ijzeren zuilen geprobeerd wordt een aansluiting bij het klassieke verleden te vinden. Klapstuk is het parochiehuis uit 1955 in zgn. shake-hands-architectuur. In dit geval een hele slappe handdruk waar weifelende gotische verticaliteit een tamme flirt aangaat met moderne materialen. Hoewel het naast verticale vormen feitelijk uit weinig meer bestaat dan een betonnen luifel en een gehavend betonnen balkon is dit waarschijnlijk het boeiendste en meest gslaagde bouwelement van dit hele stuk stad: Het verleent de plek een bijzonder statigheid en sfeer die aansluit bij het verleden. Bijzonder knap.

Het dorpse eiland valt helaas volkomen uit de toon bij de rest van de stad. De keuze voor een oost-west verbinding leidde tot de aanleg van een forse autoweg die pal langs de huisjes loopt. Het geeft ze een armoedig sfeertje dat aan een industriegebied doet denken. Ook de bebouwing van de singels en het politiebureau zijn dermate intimiderend dat de indruk wordt gewekt dat het hofje niet tot de naoorlogse stad behoort, maar als rest van een ongewenst verleden zelf op de nominatie stond om door de vooruitgang te worden weggeschoffeld.

De ironie wil dat het hofje inmiddels zelf een stukje oud-Arnhem is geworden. De wederopbouwlaag is voor een groot deel op de schop gegaan en heeft plaatsgemaakt voor een nieuwe stedenbouwkundige visie. De kerk is onttrokken aan de eredienst en de torens doen dienst als hotel. Dat leidde tot een nieuwe verminking door het uithakken van van vensters in het muurwerk. Om het geheel definitief als betekenisloos te markeren is ook de onvermijdelijke koffiepot van Klaas Gubbels op het plein verschenen…  Verder is vernieuwing is aan het hofje voorbijgegaan. Enigszins weggedrukt getuigt het, tussen de uitlaatgassen en de kerk, dapper van een traditionele visie op wederopbouw die alleen hier zo compleet werd gerealiseerd. Alles is nog origineel en ademt de sfeer van de vroege jaren ’50. Enigszins smoezelig, ongeorganiseerd en nog niet aangetast door de vernieuwingsdrang die de rest van de binnenstad in zij greep heeft gekregen.

Het Walburgishofje houdt dapper stand. Net als het Gallische dorp. Toverdrank hebben ze echter niet. Alleen die futloze koffiekan… Snel kijken dus. Voor het te laat is.

---

Het gebied rond de Walburgiskerk lijkt in niets op de vooroorlogse situatie. Alleen de katholieke bestemming van het stadsdeel, waar ooit een gedeelte van het klooster Insula Dei gevestigd was, bleef behouden. Tot 2013. Toen werd de Walburgiskerk onttrokken aan de eredienst. De kerk wordt nu gebruikt als (expositie)zaal. De verminkte torens zijn verbouwd tot een hotel, bestaande uit enkele ‘residenties’ van waaruit je een uitstekend overzicht over de troosteloze naoorlogse bebouwing hebt.
De huisjes, behorende tot de Kohlmanstichting, zijn van de hand van Nico van der Laan, (1908-1968), het bijzondere parochiehuis van de Arnhemse architect Willem Arnold Marie van der Ven(1910-1957).
Adres: Walburgisplein, Arnhem.

Walburgisplein 1945-zelfde situatie 2023